आजको गतिशील व्यवसायिक परिवेशमा परियोजना व्यवस्थापन परम्परागत कार्यालय सीमाभन्दा पर विकसित भइसकेको छ। प्रविधिको प्रगतिसँगै तथा कर्पोरेट संस्कृति परिवर्तनको प्रभावले भर्चुअल टिमहरू उदाएका छन्, जसले परियोजना व्यवस्थापनको क्षेत्रलाई नयाँ आयाम दिएको छ (Lin et al., 2008)। भर्चुअल कार्यस्थललाई दुई प्रमुख दृष्टिकोणबाट परिभाषित गर्न सकिन्छ: प्रविधि-केन्द्रित र प्रणाली-केन्द्रित। प्रविधि-केन्द्रित दृष्टिकोणमा भर्चुअलता इलेक्ट्रोनिक सञ्चारको परिमाण, आवृत्ति, र गुणस्तरद्वारा मापन गरिन्छ, जबकि प्रणाली-केन्द्रित दृष्टिकोणमा प्रत्यक्ष अन्तर्क्रियाको गतिशीलता मात्र नभई प्रविधिलाई कार्य अवस्था व्यवस्थापनको एक अवयवका रूपमा लिइन्छ (Verburg et al., 2013)
भर्चुअल सहकार्यले लचिलोपन प्रदान गर्दै कर्मचारीको सन्तुष्टि र दीर्घकालीन संलग्नतालाई प्रवर्द्धन गर्छ, जसले कार्य-जीवन सन्तुलनलाई सुधार गर्छ। प्रविधिगत विकास र कर्पोरेट संस्कृतिको रूपान्तरणद्वारा संचालित यस परिघटनाले भर्चुअल टिमहरूको उदयलाई गति दिएको छ (Orhan, 2017)। परियोजना व्यवस्थापकहरूको महत्त्वपूर्ण भूमिकालाई सम्बोधन गर्दै, यो लेखले भर्चुअल टिमहरू परियोजनाको सफलतामा कसरी प्रभावकारी साबित हुन सक्छन् भन्ने चर्चा गरेको छ, विशेष गरी कोभिड-१९ जस्ता संकटका समयमा।
संकटपछि, भर्चुअल टिमहरूको स्थायित्व र सशक्तीकरणमा केन्द्रित रहनु संघ ÷संस्थाहरु लागि अत्यावश्यक रहेको छ । भौगोलिक सीमाहरू पार गर्दै, भर्चुअल टिमहरूले विश्वव्यापी प्रतिभाहरूलाई आकर्षित गर्न मद्दत गर्छन्। विविध सीप र दृष्टिकोणहरूको मेलले समस्या समाधान प्रक्रियालाई सशक्त पार्दै नवीनता र सृजनशीलता प्रवर्द्धन गर्छ (Yadav & Lenka, 2020)। भर्चुअल सहकार्य उपकरणहरूमा तालिम प्रदान गर्दै विश्वास र उत्तरदायित्वको संस्कृतिलाई प्रवर्द्धन गर्नु आवश्यक छ। व्यवसायहरूले बलियो प्रविधि पूर्वाधारमा लगानी गरेर भर्चुअल टिमहरूको पूर्ण सम्भावनालाई उपयोग गर्न सक्छन्, जसले परियोजना व्यवस्थापनलाई थप चुस्त र लचिलो बनाउँछ।
भर्चुअल टिमको महत्त्व र लाभहरू
नवप्रवर्तनशील संघ /संस्थाहरु लागि नवीन टिम आवश्यक हुन्छन्, जसका कारण भर्चुअल टिमहरूको संख्या दिनानुदिन बढ्दै गएको छ। यी टिमहरू विश्वव्यापी अर्थतन्त्रको अभिन्न हिस्सा बन्दै गएका छन्, जसले भौगोलिक कठिनाइहरू हटाउँदै आवश्यक दक्षतासहितका जनशक्ति जुटाउन मद्दत गर्छ (Barnowska & Kozaryn, 2018)।
भर्चुअल टिमहरूको प्रमुख फाइदा लचकता र अनुकूलता हो। यसले सदस्यहरूलाई विश्वको जुनसुकै कुनाबाट काम गर्ने स्वतन्त्रता प्रदान गर्छ, जसले परम्परागत कार्य संरचनाको सीमालाई पुनः परिभाषित गर्छ। यस प्रकारको लचकता, विभिन्न समय क्षेत्रलाई सहज रूपमा समेट्न सक्ने क्षमता र विश्वभरका प्रतिभा संकलन गर्ने अवसर, भर्चुअल टिमहरूको प्रमुख विशेषता हो। विविध पृष्ठभूमि र दृष्टिकोणहरूको संयोजनले नवीन विचारहरू र समाधानका उपायहरु निकाल्न मद्दत गbर्छ।
साथै, यस विश्वव्यापी पहुँचले दक्ष जनशक्ति संकलनको अवसर बढाउँछ। यसले लागत-प्रभावकारिता र स्रोतहरूको उच्चतम उपयोगको मार्ग खोल्द छ। भौतिक कार्यालय स्थानको आवश्यकता हटाउँदा स्थायी रूपमा लागत घट्छ (Davis et al., 2012)।
भर्चुअल टिमहरूले उत्पादनशीलता बढाउने थुप्रै कारकहरू समेट्छन्। दैनिक यात्रा हटाइने हुँदा सदस्यहरूले बढी समय काममा केन्द्रित गर्न सक्छन्। आफ्नै अनुकूल कार्य वातावरण सिर्जना गर्न पाउँदा उनीहरूलाई सहजता र फोकस बढाउन मद्दत पुग्छ (Eisenberg & Krishnan, 2018)। यस प्रकारको स्वायत्तताले कर्मचारीको कार्य-जीवन सन्तुलनdf सुधार गर्दै तनाव कम गदर्छ।
नवप्रवर्तनशील सोचलाई प्रवर्द्धन गर्न सांस्कृतिक विविधताले मद्दत गbर्छ। परियोजना व्यवस्थापकहरूले यस विविधतालाई रचनात्मकता अभिवृद्धि गर्ने साधनका रूपमा उपयोग गर्न सक्छन् (Sagalyn, 2007)। भिन्न भिन्न पृष्ठभूमिबाट आएका मानिसहरूको संयोजनले सिर्जनात्मक परियोजनाहरूलाई नयाँ उचाइमा पुर्‍याउने शक्ति दिन्छ।
संकट व्यवस्थापनमा भर्चुअल टिमहरूको भूमिका
कोभिड-१९ महामारी जस्ता संकटका समयमा परियोजना व्यवस्थापकहरूले तालमेल मिलाउने, स्रोत व्यवस्थापन गर्ने, र बजेट व्यवस्थापन गर्ने जस्ता चुनौतीहरूको सामना गर्नुप/]को थियो (Rodrigues et al., 2021)। यस्ता चुनौतीहरू पार गर्न परियोजना व्यवस्थापकहरूले सक्रिय रणनीतिहरू अपनाउनु आवश्यक हुन्छ।
चुस्त परियोजना व्यवस्थापन (Agile Project Management)
संकटका समयमा परियोजना व्यवस्थापनलाई चुस्त बनाउनु आवश्यक हुन्छ। चुस्त परियोजना व्यवस्थापनले ठूलो परियोजनालाई साना, व्यवस्थापन गर्न सकिने भागहरूमा विभाजन गर्छ। यसले अनपेक्षित चुनौतीहरू आउँदा पनि परियोजनालाई आवश्यकताअनुसार परिमार्जन गर्न मद्दत गर्छ। हरेक चरण स्वतन्त्र रूपमा व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ, जसले परियोजनाको लक्ष्य नबिगारी परिवर्तनलाई आत्मसात गर्न सक्षम बनाउँछ (Dyba et al., 2014)।
प्रभावकारी सञ्चार र सहकार्य उपकरणहरूको प्रयोग
भर्चुअल टिमहरूको सफलताका लागि प्रभावकारी सञ्चार र सहकार्य अत्यावश्यक छ। प्रविधि-आधारित उपकरणहरूले टिम सदस्यहरूलाई कुशलतापूर्वक जडान गर्न मद्दत गर्छन्। परियोजना व्यवस्थापकहरूले सुरक्षित र प्रभावकारी सञ्चार माध्यमको सुनिश्चितता गर्नुपर्छ, जसले वास्तविक समय सञ्चार, फाइल साझेदारी, कार्य ट्र्याकिङ, र भिडियो कन्फरेन्सलाई सहज बनाउँछ (Lopes et al., 2015)।
संकटपछि भर्चुअल टिमको स्थायित्व र सशक्तीकरण
संकटपछि भर्चुअल टिमलाई दीर्घकालीन रूपमा सफल बनाउने कुरा परियोजना व्यवस्थापकहरूको रणनीतिक क्षमतामा निर्भर हुन्छ। टिमका सदस्यहरूलाई स्वामित्व र स्वायत्तताको भावना दिँदा उनीहरूको प्रेरणा र सृजनशीलता बढ्छ। यसले उनीहरूलाई नयाँ समाधानहरू खोज्न उत्प्रेरित गर्छ र परियोजनालाई अझ प्रभावकारी बनाउँछ (Harjanto et al., 2023)।
साथै, निरन्तर तालिम र व्यावसायिक विकासमा लगानी गर्नु आवश्यक छ। परियोजना व्यवस्थापकहरूले सीप अभिवृद्धि कार्यशाला र ज्ञान आदान-प्रदानका अवसरहरू सिर्जना गर्नुपर्छ। प्रविधि र कार्यविधिहरू निरन्तर विकसित भइरहेकाले अद्यावधिक रहनु अपरिहार्य छ (Aguinis & Kraiger, 2009)।
निष्कर्ष
भर्चुअल टिमहरूको आगमनले परियोजना व्यवस्थापनको कार्यशैलीमा क्रान्ति ल्याएको छ। यसको लचिलोपन, लागत-प्रभावकारिता, र उत्पादकत्व वृद्धिका फाइदाले यसलाई आधुनिक व्यवसायको अभिन्न हिस्सा बनाएको छ। संकटका समयमा, परियोजना व्यवस्थापकहरू परियोजनालाई निरन्तरता दिने महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। भर्चुअल टिमहरूले अनपेक्षित चुनौतीहरूलाई सहज रूपमा व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्छन्। भविष्यमा, भर्चुअल टिमहरूको स्थायित्व र सशक्तीकरणमा केन्द्रित हुन आवश्यक छ। संघ /संस्थाहरुले विश्वास, उत्तरदायित्व, र व्यावसायिक विकासलाई प्राथमिकता दिँदा मात्र बदलिँदो व्यवसायिक परिवेशमा टिक्न सक्छन्। भर्चुअल टिमहरू परियोजना व्यवस्थापनको प्रमुख आधार बन्ने क्रममा छन्, जसले लचिलोपन, अनुकूलनशीलता, र दिगो सफलता सुनिश्चित गर्छ।

लेखक:  दीपाकर रुपाखेती